مسئله محیط زیست با توجه به نقش اساسی آن در توسعه پایدار از جمله موضوعاتی است که در دهه‌های اخیر بسیار مورد توجه بوده و ابعاد مختلف آن توسط متخصصان به عنوان دغدغه جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. مسئله پسماند یا همان زباله نیز از جمله معضلاتی است که اثرات سوء ناشی از تولید و عدم مدیریت صحیح آن گریبان‌گیر بشر شده است.
در نخستین روزهای سال جاری با توجه به بارش باران با آبگرفتگی معابر در سطح شهر سنندج مواجه شدیم؛ این اتفاق ظاهراً اولین بار نبود که رخ می‌داد و شواهد می‌گوید بعید است که آخرین بار هم باشد؛ یکی از اصلی‌ترین دلایل وقوع این رخداد رهاسازی پسماند و عدم لایروبی و رسوبگیری مناسب کانال‌ها، نهرها و جوی‌های هدایت رواناب‌ها است؛ همین امر بهانه‌ای شد تا از دریچه‌ای تخصصی نگاهی به وضعیت مدیریت پسماند سنندج بیاندازیم.
ارائه اعداد و ارقام زباله تولیدی در سنندج بی هیچ اشاره‌ای به روش احصاء
طبق آنچه که رسانه‌های استان در چند سال اخیر از قول متولیان امر مدیریت پسماند سنندج منتشر کرده‌اند ارقامی بین 350 تا 370 تن در روز، به عنوان میزان پسماند جمع‌آوری شده در شهر سنندج اعلام شده است. جالب آنکه این آمار بی هیچ اشاره‌ای به روش احصاء در طول نزدیک به 8 سال فقط تکرار شده است! حال این سوال پیش می‌آید که آیا مدیران شهری اطلاع دارند که قدم نخست برای مدیریت بهینه پسماند داشتن آمار صحیح و دقیق از کیفیت و کمیت پسماند تولیدی بوده و لازمه این امر هم انجام آنالیز فیزیکی و شیمیایی در چهار فصل است؟
تاکنون هیچ مقام ارشد اجرایی استان از مدیران شهری سنندج سؤال کرده که اگر آنالیز پسماند انجام شده آیا این آنالیز در مبداء تولید (درب منازل و سایر واحدهای تولید کننده) و مقصد (مرکز دفع یا بهتر بگوییم دفن!) صورت گرفته است که میزان دقیق تولید و ترکیب پسماند شهر مشخص گردد تا از این طریق بتوان تصمیم گرفت و بهترین راه‌کار برای مدیریت با همکاری مبادی تولیدکننده و بهترین گزینه برای دفع پسماندها چیست؟
وقتی پاسخ پرسش درباره تدوین طرح جامع مدیریت پسماند سنندج روشن است!
در تارنمای شهرداری سنندج چیزی در این خصوص یافت نمی‌شود و جالب است که در این تارنما در خصوص خدمات شهری هم مطلب خاصی وجود ندارد! و این در حالی است که همه می‌دانیم اولین و مهم‌ترین وظیفه مدیریت شهری نگهداشت شهر بوده و حوزه خدمات شهری به نوعی ویترین شهرداری است. شاید هم اطلاعات موجود باشد و متولیان نیازی به انتشار، جهت بررسی توسط متخصصین این حوزه نمی‌بینند و در سکوت کامل خبری به خدمت مشغول هستند که البته ظاهر شهر هم هرگز گویای این امر نیست!
با این اوصاف به نظر می‌رسد طرح پرسش در خصوص تدوین طرح جامع مدیریت پسماند شهر سنندج دیگر جایز نباشد و پاسخ روشن است! چون گام نخست تدوین طرح جامع مدیریت پسماند، انجام آنالیز است می‌توان گفت به احتمال قریب به یقین تاکنون طرح کارشناسی جامعی برای مدیریت پسماند شهر تهیه نشده و بنابراین مشخص نیست مدیران شهری واقعاً بر چه اساسی در حال حاضر مشغول به اصطلاح مدیریت پسماندها هستند.
از ایده فنآورانه سازمان مدیریت پسماند شهرداری سنندج چه خبر؟!
راستی؛ از ایده فنآورانه سازمان مدیریت پسماند شهرداری سنندج در چهارمین همایش بین‌المللی بهداشت محیط ایران با عنوان راه‌اندازی نهاد تنظیم‌گر در حوزه مبادلات ضایعات و پسماندهای بازیافتی در کشور و با اهداف اعلامی نظیر ایجاد بانک اطلاعاتی کلیه فعالان و دست‌اندرکاران قانونی تفکیک و بازیافت پسـماندها در کشور، ایجاد بانک اطلاعاتی جامع میزان تولیـد پسـماندهای خشک به تفکیک جنس و نوع در سطح محلی، استانی و ملی، ایجاد سایت اینترنتی قیمت روز انواع پسماندها و عرضه کالاها یا مواد بازیافتی در بورس چه خبر؟ کدام بخش از ایده ارائه شده و اهداف اعلامی توسط تیم شهرداری سنندج عملیاتی شده و پس از گذشت 2 سال از پذیرش ایده در اسفندماه 99 چه اقدامات بعدی در این خصوص صورت گرفته است؟
ضعف مشهود شهرداری سنندج در دو بخش مدیریت پسماند
در حال حاضر در کشور، مدیریت پسماند در 2 بخش صورت می‌گیرد، یکی نظافت و پاکیزه‌سازی معابر شهری و دومی تفکیک پسماندها در مبداء و جمع‌آوری پسماندهای خشک؛ تکلیف بخش اول در شهر سنندج روشن بوده و شهروندان به آسانی می‌توانند در مورد عملکرد مدیریت شهری در این حوزه به قضاوت بنشینند؛ آبگرفتگی‌های آزاردهنده در زمان بارش شدید باران در اکثر قریب به اتفاق معابر شهری حجت را در خصوص عدم موفقیت در نگهداشت بهینه، مدیریت پسماندهای سرگردان شهر و وضعیت رفت و روب معابر بر همگان تمام کرده است؛ کمی قدم زدن در سطح شهر و رویت اندک مخازن جمع‌آوری پسماند شهری در سطح معابر و همچنین نقاط ذخیره‌سازی موقت ـ که توسط خود شهروندان تعریف شده ـ و نیز رهاسازی پسماند در تمام ساعات شبانه روز، شاهدی بر اسف‌بار بودن وضعیت شهر در این حوزه است؛ و اینها یعنی شهرداری سنندج یکی از نخستین وظایف خود را فراموش کرده است؛ حال ببینم در بخش دوم و حوزه تفکیک، وضعیت به چه صورت است.
طبق آمار غیرموثق و غیردقیق بالغ بر 65 درصد پسماند شهر سنندج را پسماند آلی تشکیل می‌دهد و نزدیک به 35 درصد نیز، شامل انواع پسماند خشک و قابل بازیافت است. تمامی فعالین حوزه مدیریت شهری خوب می‌دانند که درآمد حاصل از تفکیک و جمع‌آوری پسماند خشک تنها روزنه کمک به شهرداری‌ها برای کاهش هزینه‌های نگهداشت شهر در بخش نظافت و پاکیزه‌سازی است؛ بنابراین سؤالی که به ذهن متبادر می‌شود آن است که در شهر سنندج و به طور ویژه در شهرداری این شهر چه فکری برای کسب و هزینه‌کرد این میزان درآمد شده است؟
مردم و شهرداری سنندج بی‌بهره از سود کلان جریان مدیریت پسماند
بررسی ظواهر امر نشان می‌دهد نه مردم ـ که طبق ماده 2 قانون مدیریت پسماند صاحبان اصلی پسماند هستند ـ و نه شهرداری سنندج ـ که طبق ماده 7 همان قانون مدیریت اجرایی را عهده‌دار است ـ بهره‌ای از سود کلان جریان مدیریت این گونه پسماندها نمی‌برند و مدیران شهری استان علیرغم میزان کم پسماند تولیدی و مدیریت نه چندان سخت آن، شرایط را به سمت ظهور مافیای زباله سوق داده‌اند و به زعم نگارنده شهر را رها کرده‌اند!
اگر با توجه به آمار ضد و نقیض موجود، میزان پتانسیل تولید پسماند خشک ارزشمند شهر سنندج را بر طبق نسبت‌های کشوری از متوسط 35 درصد کل، 12 درصد هم در نظر بگیریم نزدیک به 42 تن پسماند خشک ارزشمند طی یک روز در این شهر قابل جمع‌آوری است که با توجه به قیمت روز پسماند خشک مخلوط که بین 6 تا 7 هزار تومان به ازای هر کیلوگرم خرید از تولید کننده است روزانه به طور میانگین بالغ بر 270 میلیون تومان پتانسیل کسب درآمد در صورت مدیریت صحیح پسماند فعلی وجود دارد که این عدد در ماه چیزی فراتر از 8 میلیارد تومان است؛ البته این برآوردها تنها بر اساس داده‌های غیرکارشناسی میزان پسماند بوده و این اعداد در صورت آنالیز استاندارد قابلیت تدقیق را دارند.
فعالیت مافیای زباله در سنندج چه اندازه محتمل است؟
حال باید پرسید مدیران شهری سنندج در این حوزه چه فکری کرده‌اند و فعالیت مافیای زباله در این شهر تا چه اندازه محتمل است؟ مردم در این کسب و کار پردرآمد و گردش مالی پرسود کجای ماجرا هستند؟ مگر نه این است که اکثر پسماند خشک ارزشمند پسماند حاصل از بسته‌بندی محصولات بوده و مردم پول این بسته‌بندی را پرداخت می‌کنند و باید در سود مدیریت پس از تولید آن نیز سهیم باشند؟
طبق بررسی‌های صورت گرفته در روزهای اخیر، هیچ‌گونه جریان رسمی در حوزه تفکیک و جمع‌آوری پسماند خشک در سنندج تعریف نشده و این در حالی است که سیستم سنتی جمع‌آوری پسماند خشک و واحدهای صنفی مجوزدار خرید و فروش ضایعات بدون هیچ‌گونه نظارت آشکاری در حال جمع‌آوری پسماند به بدترین و منسوخ‌ترین شیوه با استفاده از عوامل زباله‌گرد خود هستند که این افراد نیز با توجه به شرایط اقتصادی موجود و سختی امرار معاش به استثمار درآمده و با کمترین بهره از سودهای کلان این جریان، مشغول فعالیت هستند.
آنچه در حوزه پسماند شهر سنندج برای شهروندان عادی مشهود است وجود یک فعالیت اقتصادی گسترده در این حوزه است؛ به زعم نگارنده امکان ندارد مدیران شهری استان از آنچه زیر پوست این جریان می‌گذرد بی‌خبر باشند که اگر بی‌خبر باشند اهلیت مدیریت ندارند و اگر باخبر بوده و این گونه شهر را رها کرده باشند امید می‌رود قصورشان از سر نداشتن تخصص کافی و سهل‌انگاری باشد نه چشم‌پوشی به هر دلیلی!
شهردار و اعضای شورای شهر حاضر به پاسخ‌گویی هستند؟
تکمله؛ خروج شهر سنندج از وضعیت اسف‌باری که در حوزه پسماند دارد متضمن پاسخ‌گویی شهردار سنندج و صد البته اعضای شورای اسلامی شهر به سؤالات زیر است؛ بدیهی‌ترین وظیفه اعضای شورا نظارت بر عملکرد شهرداری و پاسخ‌گو کردن شهردار است؛ اعضای شورا خود را مکلف به انجام وظیفه بدانند یا خیر موضوع دیگری است!
یادمان باشد درآمدهای حوزه پسماند شهری می‌تواند آنقدر قابل توجه باشد که در صورت وجود سلامت مالی و عمل به قانون توسط متولیان در کنار استفاده از توان متخصصان و جلب سرمایه‌گذاری نقطه آغاز یک تحول بزرگ در شهرداری سنندج باشد.
• نتایج دقیق داده‌های آماری در خصوص میزان، الگوی تولید پسماند، کیفیت و کمیت آن چه زمان در اختیار کارشناسان این حوزه قرار می‌گیرد؟
• برنامه زمان‌بندی و بلوک بندی شهر جهت نظافت و پاکیزه‌سازی شهر و اطلاعات مربوط به پاکبان هر بلوک چه زمانی به شهروندان اعلام می‌شود؟
• مطالعات مربوط به انتخاب بهترین گزینه جهت دفع پسماندها در مقصد با کمترین اثر سوء محیط زیستی و کاهش حداکثری دفن چه زمانی انجام شده و نتایج احتمالی چه زمانی اجرایی می‌شود؟
• سیستم ذخیره‌سازی موقت پسماند و تجهیزات جمع‌آوری در چه بازه زمانی نوسازی می‌شوند؟
• زیر ساخت‌های لازم جهت تفکیک، ذخیره‌سازی در مبداء و تحویل پسماند تفکیک شده توسط مردم و خریداری از آنها چه زمانی در شهر ایجاد یا مستقر می‌شوند؟
• برنامه شهرداری سنندج برای ساماندهی عوامل فعلی جمع‌آوری پسماندهای خشک در شهر با عنوان زباله‌گردی و ایجاد اشتغال پایدار برای آنها چیست؟
• مراکز رسمی جمع‌آوری پسماند چه زمانی به شهروندان معرفی خواهند شد؟
• آموزش مناسب و استاندارد و آگاهی‌بخشی و مهارت‌آموزی به شهروندان در راستای حفظ محیط زیست چه زمانی در شهرداری سنندج آغاز می‌شود؟ اقدامات تشویقی جهت جلب مشارکت شهروندان چه زمانی اجرایی خواهند شد؟
• برنامه‌های مشارکتی با تشکل‌های مردمی برای پاکسازی محیط و طبیعت زیبای کردستان و فرهنگ‌سازی مؤثر در راستای عدم رهاسازی پسماند از چه زمانی به صورت منسجم در دستور کار شهرداری قرار می‌گیرد؟
• برنامه شهرداری سنندج جهت شناسایی شهروندان دغدغه‌مند، فعالین حوزه سبک زندگی پسماند صفر و سایر گروه‌های اثر مردمی و حمایت از آنها چیست؟
• اطلاع‌رسانی در خصوص فعالیت‌های حوزه خدمات شهری و نگهداشت شهر از چه طریقی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد؟
سعیده کریمی/رئیس کارگروه مسئولیت اجتماعی کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست
دریافت صفحه با کد QR